In Nederland hebben zo’n 1,2 miljoen mensen diabetes, en daar komen wekelijks ongeveer 1000 mensen bij1. Het overgrote deel van deze groep mensen heeft type 2 diabetes, slechts zo’n 10% heeft type 1 diabetes. Waar type 1 diabetes veroorzaakt wordt door een auto-immuun reactie die de insuline-producerende cellen in de alvleesklier kapot maakt, is bij type 2 diabetes in eerste instantie het probleem dat de insuline gevoeligheid van het lichaam verminderd is (in latere stadia van de ziekte zal ook de insuline productie verminderd zijn, maar dit is dan een gevolg, niet een oorzaak, van type 2 diabetes). Maar wat houdt die verminderde insuline gevoeligheid precies in?
In gezonde mensen worden de koolhydraten die gegeten worden in de darm afgebroken tot glucose, wat daarna via het bloed het lichaam van brandstof voorziet. Voor het opnemen van de glucose uit het bloed is het hormoon insuline nodig, wat wordt gemaakt in de alvleesklier en wordt afgegeven zodra de glucose spiegels in het bloed stijgen. In mensen met type 2 diabetes zijn de weefsels die glucose willen opnemen minder gevoelig voor het hormoon insuline, waardoor er meer glucose in het bloed achterblijft. In eerste instantie kan het lichaam dit nog oplossen door meer insuline in het bloed af te geven, maar wanneer dat niet meer voldoende is, zullen de glucose spiegels in het bloed verhoogd blijven, en spreken we van diabetes.
Mensen die de diagnose type 2 diabetes hebben gekregen, krijgen normaliter een combinatie van medicatie en levensstijl interventies met het doel om de glucose spiegels in het bloed weer omlaag te brengen. Het bereiken van een gezond BMI is een van de belangrijkste doelen binnen de levensstijl interventies, omdat dit een enorme verbetering van de insuline gevoeligheid met zich mee kan brengen. Om dit te bereiken kunnen verschillende diëten worden gebruikt, maar traditioneel gezien wordt er vaak gekozen voor een koolhydraatarm dieet. Dit dieet heeft namelijk als bijkomend voordeel, dat zelfs voordat er gewichtsverlies is en daarmee een verbetering van de insuline gevoeligheid, de glucose spiegels in het bloed al omlaag gaan, simpelweg omdat er minder koolhydraten worden gegeten. Daarmee lijkt het koolhydraatarme dieet misschien de perfecte oplossing voor mensen met diabetes, maar is dat wel zo?
Het is belangrijk om te kijken waar de koolhydraten die uit het dieet worden gehaald, mee worden vervangen. Als de aardappels bij de avondmaaltijd worden vervangen voor een extra portie vlees, of het toetje in het restaurant voor een kaasplankje, dan heeft dat wellicht tóch niet de goede gevolgen voor insuline gevoeligheid waar we naar streven. Want, in vlees en kaas zit meer verzadigd vet, en dit soort vetten kan juist de insuline gevoeligheid verminderen blijkt uit verschillende studies. Bijvoorbeeld, wanneer gezonde mensen 3 maanden lang een dieet aten dat voor 17% bestond uit verzadigde vetten (de richtlijnen van het Voedingscentrum raden aan om niet meer dan 10% van de totale energie inname uit verzadigde vetten te halen2), verminderde dit hun insuline gevoeligheid significant3. Ook in een andere studie, waar mensen 3 weken lang extra verzadigd vet, onverzadigd vet of koolhydraten aten, ging in de groep die verzadigd vet at de insuline gevoeligheid achteruit, terwijl dat niet het geval was in de groep die extra onverzadigd vet of koolhydraten kreeg4.
Toch zijn er ook studies die geen negatieve effecten voor insuline gevoeligheid vinden bij een hogere verzadigd vet inname. Zo werd er in een grote studie gevonden dat wanneer er 5% van de energie uit koolhydraten wordt vervangen voor verzadigd vet, dit geen negatieve consequenties had voor de insuline gevoeligheid5. Wellicht dat verzadigd vet pas de insuline gevoeligheid vermindert wanneer er een bepaalde hoeveelheid van wordt gegeten, maar dit zal nog verder onderzocht moeten worden. Deze zelfde studie laat echter ook een ander resultaat zien wat interessant is voor mensen met type 2 diabetes. Er werd namelijk gevonden dat wanneer 5% van de energie uit koolhydraten wordt vervangen voor onverzadigde vetten (de vetten die in noten, olijfolie en vette vis zitten), er juist een verbetering was van de insuline gevoeligheid. Dit betekent dus dat een kleine verandering in dieet waarbij er minder koolhydraten en meer vis, noten en olie wordt gegeten, juist goede consequenties heeft!
Tot slot is er nog een belangrijke reden waarom het verstandig is voor mensen met type 2 diabetes om niet te veel verzadigd vet te eten. Dit is omdat type 2 diabeten een verhoogde kans hebben op hart en vaatziekten, en een hoge verzadigd vet inname de kans op hart en vaatziekten verder vergroot. Maar ook hiervoor geldt: wanneer er in plaats van verzadigd vet juist onverzadigd vet wordt gegeten, is de kans op hart en vaatziekten kleiner6.
Samenvattend, kan het koolhydraatarme dieet een zeer geschikt dieet zijn voor type 2 diabeten, maar is het wel verstandig om te kijken waar de koolhydraten voor worden vervangen. Eet je in plaats van koolhydraten producten met veel verzadigd vet, dan kan dat wellicht negatieve gevolgen hebben voor de insuline gevoeligheid. Als je een koolhydraatarm dieet op de meest gezonde manier wilt toepassen, vervang je koolhydraten voor onverzadigde vetten uit noten, vis en olie.
Geschreven door: Laura Koekkoek, onderzoeker in het AMC en diëtiste in opleiding
1: Diabetes in cijfers. (2019). Diabetes Fonds. https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/diabetes-in-het-algemeen/diabetes-in-cijfers
2: Verzadigd vet. (z.d.). Voedingscentrum. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/verzadigd-vet.aspx
3: Vessby, B., Uusitupa, M., Hermansen, K. et al. Substituting dietary saturated for monounsaturated fat impairs insulin sensitivity in healthy men and women: The KANWU study. Diabetologia 44, 312–319 (2001).
4: Luukkonen, P. K., Sädevirta, S., Zhou, Y., Kayser, B., Ali, A., Ahonen, L., … & Yki-Järvinen, H. (2018). Saturated fat is more metabolically harmful for the human liver than unsaturated fat or simple sugars. Diabetes care, 41(8), 1732-1739.
5: Imamura, F., Micha, R., Wu, J. H., de Oliveira Otto, M. C., Otite, F. O., Abioye, A. I., & Mozaffarian, D. (2016). Effects of Saturated Fat, Polyunsaturated Fat, Monounsaturated Fat, and Carbohydrate on Glucose-Insulin Homeostasis: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomised Controlled Feeding Trials. PLoS medicine, 13(7), e1002087. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1002087
6: Hooper, L., Martin, N., Jimoh, O. F., Kirk, C., Foster, E., & Abdelhamid, A. S. (2020). Reduction in saturated fat intake for cardiovascular disease. Cochrane database of systematic reviews, (8).